Những ngọn đèn đường vàng vọt rọi xuống con hẻm nhỏ, nơi mà những mái tôn đã hoen gỉ xếp chồng lên những bức vách xiêu vẹo, như chỉ cần một cơn gió mạnh cũng đủ khiến mọi thứ sụp xuống. Cuối hẻm đó có một căn nhà lụp xụp, cửa gỗ cong vênh, mái hiên thấp đến mức người cao phải cúi đầu. Người ta vẫn gọi nơi ấy bằng cái tên quen thuộc: nhà bà Tám.
Bà Tám đã ngoài bảy mươi, sống đơn độc từ ngày chồng mất, còn đứa con trai duy nhất thì đã bỏ xứ đi biệt, không một lá thư hồi âm. Cuộc sống của bà gói gọn trong nồi cơm nhỏ và góc bếp đượm mùi khói củi mỗi chiều. Bà nghèo, nhưng người hẻm toàn bảo bà là “giàu tình nghĩa”. Bởi dù cái ăn của mình còn chưa chắc đủ, bà vẫn thường nấu thêm một nồi cơm lớn để chia cho những kẻ khốn khó hơn.
Chiều hôm nay cũng vậy. Bà mở nắp nồi, hơi cơm nóng bốc lên mờ kính cặp mắt đã bắt đầu đục. Bà lấy muôi xới từng xẻng cơm trắng còn thơm mùi gạo mới, miệng lẩm bẩm như có ai đang lắng nghe:
– Có cơm mới con mới chịu đến ăn, ha Dũng…
Dũng – chàng trai nghèo thất nghiệp – đã trở thành khách quen của bà Tám từ mấy tháng nay. Ngày nào cũng thế, cứ đến khi ánh hoàng hôn rơi xuống những mái nhà chắp vá, khi tiếng rao chiều rơi dài lạc lõng, thì Dũng lại bước vào con hẻm ấy với đôi mắt mệt mỏi, đôi vai nặng trĩu như gánh cả cuộc đời.
Hôm nay, khi bóng tối dần nuốt trọn những ánh đèn cuối cùng trên con phố lớn, Dũng lại xuất hiện. Áo anh sờn cũ, dính ít bụi đất. Mái tóc rối bời, khuôn mặt hốc hác toát lên vẻ thất vọng sau một ngày đi xin việc mà không nơi nào chịu nhận.
Anh đứng trước cửa, khẽ gõ mấy tiếng:
– Bà ơi… con xin một chén cơm…
Giọng nói nhỏ và run, như sợ rằng chính mình cũng không xứng đáng với lời xin ấy.
Bà Tám mở cửa, nheo mắt một lúc mới nhận ra cậu trai quen thuộc. Bà cười hiền:
– Vào đi con. Cơm mới chín đó.
Dũng lí nhí cảm ơn rồi ngồi xuống chiếc ghế gỗ cà tàng bên bàn ăn. Bà múc thật đầy tô cơm, chan thêm chút nước cá kho nâu sẫm, mùi thơm dậy lên khiến bụng Dũng sôi mạnh. Anh ăn như thể đó là bữa cơm duy nhất còn giúp anh tiếp tục tồn tại.
Bà Tám nhìn anh, lòng không khỏi xót xa:
– Có ai chịu nhận con chưa?
Dũng đặt đôi đũa xuống một chút, mắt cụp xuống:
– Họ bảo con không có bằng cấp… rồi bảo chỗ hết người, kêu con chờ… nhưng chắc không đến lượt…
Bà thở dài, đặt nhẹ tay lên vai anh:
– Đời mà con. Miễn là con còn cố gắng, ông trời sẽ mở đường.
Dũng mím môi, gật đầu nhưng ánh nhìn lại xa xăm, như chìm vào vực tối không lối thoát.
Những ngày sau, câu chuyện cứ lặp lại: Dũng đi rồi về, hy vọng rồi tuyệt vọng. Có hôm anh đến muộn, người ướt sũng vì mưa, tay lạnh cóng. Bà Tám chạy ra đưa cho anh chiếc khăn cũ:
– Lau khô đi con, kẻo bệnh.
Dũng siết chặt chiếc khăn trên tay, mắt đỏ hoe không nói nên lời. Những bữa cơm giản dị của bà Tám trở thành chỗ dựa tinh thần duy nhất của Dũng trong thành phố đông người nhưng lạnh lẽo này.
Thế nhưng, cuộc sống không phải lúc nào cũng nhân từ.
Một chiều, khi Dũng vừa cúi xuống nhặt chiếc túi hồ sơ bị rơi trong lúc chạy mưa, đột nhiên anh khựng lại. Dưới lòng bàn tay anh là một lá thư nhà gửi lên từ quê. Dũng bóc ra đọc, và chẳng kịp giữ bình tĩnh.
Dòng chữ nguệch ngoạc viết vội của hàng xóm báo tin: Mẹ anh ngã bệnh nặng. Nhà nghèo, không đủ tiền thuốc thang, chỉ trông mong anh sớm về.
Lá thư run lên trong tay anh. Mưa vẫn rơi, từng giọt hòa vào nước mắt mà anh không kịp lau.
Đêm đó, Dũng đến nhà bà Tám. Bà nhìn thấy gương mặt đẫm nước mưa và cả nước mắt của anh thì bối rối hỏi:
– Có chuyện gì với con sao?
Dũng im lặng rất lâu. Đến khi cất giọng, tiếng anh run như đứa trẻ:
– Mẹ con… mẹ con sắp không qua khỏi…
Bà Tám lặng người. Bàn tay nhăn nheo siết chặt mép áo.
– Con phải về quê ngay. Con phải lo cho mẹ… nhưng… con sợ… nếu đi rồi… chắc con không quay lại được nữa. Con còn chưa kịp báo đáp bà điều gì…
Anh nói đến đó thì nghẹn lời.
Bà Tám nhìn gương mặt non nớt ấy mà lòng quặn thắt. Bà đặt tay lên vai anh, ánh mắt hiền từ mà kiên quyết:
– Ơn nghĩa gì đâu con. Về với mẹ con đi, mẹ là quan trọng nhất. Chỉ cần con sống cho tử tế… là bà vui rồi.
Dũng bật khóc. Anh quỳ xuống, dập đầu cảm ơn bà như cảm ơn chính người mẹ thứ hai của đời mình.
– Nếu có duyên, trời sẽ để chúng ta gặp lại…
Bà nói nhỏ, giọng mềm như hơi gió.
Nhưng đúng lúc đó…
Bên ngoài vang lên một tiếng nổ mạnh. Ánh chớp lóe lên hắt vào căn nhà nhỏ. Một nhóm người xăm trổ đứng trước cửa, gầm gừ gọi tên bà Tám.
Dũng chết lặng. Ánh mắt sợ hãi nhìn về phía họ.
Một gã đàn ông cầm cây gậy gỗ chỉ thẳng vào bà Tám:
– Bà già! Đến lúc trả nợ rồi! Nếu không có tiền, bọn tao sẽ lấy cái nhà này!
Dũng đứng bật dậy, che chắn cho bà Tám theo phản xạ. Nhưng chân anh run bần bật.
Gã đàn ông tiến lại gần, vung gậy…
Trong khoảnh khắc đó, bà Tám hét lên:
– Đừng làm con tôi đau!!!
Câu nói vang lên khiến tất cả chết lặng, kể cả Dũng.
Bà Tám… đã gọi anh là con.
Gã đàn ông nhếch mép:
– Vậy thì tốt. Bà không trả được nợ… để thằng con này trả thay!
Mưa vẫn rơi ào ào ngoài hiên.
Bà Tám run rẩy bám lấy tay Dũng.
Còn Dũng nhìn bọn họ… như nhìn vào hố sâu mà chính mình sắp rơi xuống.
Chưa bao giờ anh cảm thấy bất lực đến vậy.
Và đó là lúc anh hiểu… nếu rời đi bây giờ, bà Tám sẽ mất tất cả.
Nhưng ở lại… có thể anh sẽ phải trả giá bằng chính mạng sống của mình.
Giọng gã đàn ông khàn đục vang lên:
– Quyết đi! Về quê lo mẹ hay ở đây bảo vệ bà già này?
Con hẻm nhỏ chìm trong tiếng mưa và sự im lặng nghẹt thở.
Một quyết định… có thể thay đổi cả cuộc đời.
Dũng nắm chặt hai bàn tay, móng cắm sâu vào da thịt…
đôi mắt đỏ rực ngẩng lên nhìn chúng bằng sự liều lĩnh cuối cùng:
– Nếu các người muốn làm gì… hãy tính với tôi trước!
Gậy gỗ giơ cao. Bà Tám hét lên.
Và bóng tối ập đến…
Chàng trai thất nghiệp, ngh-èo kh-ó được bà cụ tốt bụng thường xuyên nấu cơm giúp đỡ. Nhiều năm sau gặp lại, anh khiến cụ ngỡ ngàng...
Gậy gỗ giáng xuống nền đất, tạo thành âm thanh nặng nề khiến cả gian bếp nhỏ rung lên. Dũng nghiến răng chịu đựng, ôm chặt bà Tám sau lưng như tấm lá chắn duy nhất giữa bà và nguy hiểm.
Gã côn đồ nheo mắt, cười khẩy:
– Thằng nhãi này láo. Dám chống lại bọn tao?
Một kẻ khác bỗng chen lên, hất cằm về phía Dũng:
– Bà Tám nợ bốn mươi triệu. Lãi mẹ đẻ lãi con thành gần trăm triệu. Trả ngay! Còn không… bọn tao lấy nhà!
Bà Tám run rẩy, nước mắt chảy dài:
– Tôi… tôi sẽ cố xoay sở… mấy chú cho tôi chút thời gian…
– Không còn thời gian đâu! – gã quát lớn – Một tuần! Nếu không có tiền, đừng trách!
Trước khi rời đi, hắn còn cố đạp cánh cửa gỗ vốn đã xiêu vẹo làm nó bật tung một mảng lớn.
Tiếng xe rú máy đinh tai vang lên, rồi bóng chúng mất hút trong màn mưa đêm. Chỉ còn lại tiếng thở đứt quãng của bà Tám và sự im lặng nghẹn ngào của Dũng.
Bà Tám ngồi bệt xuống đất, tay ôm ngực. Dũng vội đỡ bà lên ghế:
– Bà… bà có sao không?
Bà lắc đầu, nhưng gương mặt tái xanh không giấu nổi nỗi đau cả thể xác lẫn tinh thần. Một lát sau, bà nghẹn lời:
– Bà… bà lỡ dại… vay tiền để sửa lại mái nhà dột. Ai ngờ chúng nó lại cho vay nặng lãi như vậy…
Dũng nắm chặt nắm đấm, cảm giác bất lực bóp nghẹt lấy hơi thở:
– Con sẽ giúp bà. Con hứa!
Bà Tám nở một nụ cười gượng:
– Con còn mẹ ở quê. Con lo cho mẹ trước…
– Nhưng bà cũng là mẹ của con… – Dũng buột miệng.
Câu nói làm bà Tám khựng lại. Bà thở dài, mắt cay xè:
– Bà… bà không dám nhận con đâu…
Dũng nhìn sâu vào đôi mắt đốm đục ấy:
– Con không có gì để báo đáp, nhưng con còn sức… Con sẽ làm bất cứ việc gì để trả nợ cho bà!
Ngày hôm sau, Dũng bắt đầu hành trình kiếm tiền mới. Anh xin làm phụ hồ, làm thêm ở chợ đêm, bốc vác trái cây thuê. Việc nào cũng cực nhọc, toàn những người ta từ chối trước đây… nhưng chỉ cần có tiền, anh không ngại.
Đôi tay anh rộp phồng, cơ thể rã rời. Đêm đến lại tranh thủ làm người chạy bàn cho quán cơm gần hẻm. Anh ăn ngủ thất thường, gầy đi trông thấy. Nhưng mỗi khi nhớ đến cảnh bà Tám ôm ngực ho sặc sụa trong căn nhà mục nát ấy, anh lại siết chặt hàm và tiếp tục.
Có hôm, bà Tám năn nỉ:
– Dũng, con về quê đi, để bà tự lo…
Anh chỉ cười mệt:
– Bà lo cho con bao lâu nay. Giờ là lúc con phải lo lại cho bà.
Bà Tám quay đi, đôi vai run lên. Bà không muốn khóc trước mặt anh, nhưng trái tim già nua lại không ngừng thổn thức.
Một tuần trôi qua.
Dũng gom được một khoản tiền nhỏ, nhưng so với số nợ gần trăm triệu thì quá ít ỏi. Anh đứng trước bậc cửa nhà bà, nhìn khoản tiền trong tay mà lòng đau thắt.
– Con xin lỗi… con vẫn chưa đủ…
Bà Tám đặt tay lên vai anh, giọng nhẹ như mây:
– Chỉ cần con bình an… đã là trả đủ rồi.
Nhưng lời nói ấy khiến Dũng càng đau hơn.
Buổi chiều hôm ấy, bọn côn đồ quay lại. Chúng nhìn qua số tiền ít ỏi trên bàn, cười giễu cợt:
– Vậy mà cũng gọi là trả hả? Đồ vô dụng!
Tên cầm đầu hất vỡ tô cơm bà Tám đang bưng, cá kho văng tung tóe lên nền nhà. Bà kêu lên thất thanh khi một mảnh sành đâm vào tay, máu chảy ra. Dũng lao tới đỡ bà, còn bọn chúng bước vào nhà như chốn không người.
– Từ giờ chỗ này là tài sản của tụi tao!
Gã hét lớn rồi dán tờ giấy tịch thu nhà lên tường.
Dũng siết chặt hàm:
– Các người không có quyền làm vậy!
Gã đàn ông bật cười gằn:
– Quyền? Quyền nằm trong tay kẻ có tiền! Tụi tao cần chỗ này để làm kho chứa hàng. Hai người biến đi!
Lúc đó, bà Tám ôm ngực ngồi thụp xuống, mặt trắng bệch không còn giọt máu:
– Xin… xin các chú cho tôi thêm thời gian… nhà này… là tất cả của tôi…
Tên cầm đầu lạnh lùng:
– Từ hôm nay, bà không còn gì hết. Đi đi!
Bà Tám ngất lịm trong vòng tay Dũng. Anh gào lên:
– Bà ơi!!!
Nhưng bọn chúng đã quay lưng bỏ đi, nụ cười man rợ vẫn còn vương trên môi.
Cơn mưa chiều bất chợt đổ ào xuống mái tôn rỉ sét. Dũng ôm lấy bà Tám đang dần mất ý thức, cảm giác tuyệt vọng siết nghẹt mọi hơi thở.
Cuối cùng… thứ duy nhất bà có… cũng bị cướp mất.
Và Dũng hiểu rằng…
Chỉ còn một cách – anh phải thay đổi số phận bằng chính sức mình.
Ánh mắt anh nhìn ra ngoài mưa tối chợt sắc lạnh:
Dù phải đi đến tận cùng của khổ đau, anh cũng phải kéo bà Tám trở lại cuộc đời.
Chàng trai thất nghiệp, ngh-èo kh-ó được bà cụ tốt bụng thường xuyên nấu cơm giúp đỡ. Nhiều năm sau gặp lại, anh khiến cụ ngỡ ngàng...
Sau đêm đó, Dũng đưa bà Tám đến bệnh viện. Bác sĩ bảo bà bị suy tim, cần điều trị lâu dài. Nghe đến chi phí điều trị, Dũng nghẹn họng. Nhưng anh vẫn ký giấy, bằng mọi giá phải cứu bà.
Không còn nhà để quay về, Dũng tạm thuê một căn phòng trọ nhỏ, đặt chiếc giường đơn cũ kỹ cho bà nằm. Anh bắt đầu lao vào cuộc chiến sinh tồn mới với nỗi sợ lớn nhất là mất đi người duy nhất vẫn luôn tin anh.
Công việc của anh tăng lên gấp đôi. Ban ngày phụ hồ, tối chạy bàn, nửa đêm lại đi giao hàng thuê. Anh không còn thời gian ngủ, chỉ dựa vào ý chí để bước tiếp.
Có tối, anh về nhà thì thấy bà Tám ngồi bên cửa, tay run run bưng tô cơm nguội:
– Bà đợi con… ăn cùng cho đỡ tủi…
Dũng ngồi xuống, nhìn bát cơm chỉ có vài hạt muối mà sống mũi cay xè. Anh hiểu bà đang dùng phần của mình cho anh. Và anh chỉ biết nuốt vào lòng sự nghẹn ngào, tiếp tục cố gắng.
Một năm trôi qua.
Rồi hai năm…
Rồi ba năm…
Dũng chẳng còn là chàng trai yếu đuối năm nào nữa. Anh rắn rỏi, khỏe mạnh, đôi mắt ánh lên sự quyết tâm không gì lay chuyển nổi. Nhờ sự chăm chỉ và uy tín trong công việc, anh được nhận vào một công ty xây dựng lớn, rồi dần thăng tiến.
Một ngày, anh mang về một số tiền đủ lớn:
– Bà ơi… chúng ta trả được nợ rồi!
Bà Tám bật khóc, ôm lấy anh như ôm đứa con ruột thịt lạc lâu ngày.
Nhưng khi họ trở về con hẻm xưa, căn nhà cũ của bà đã bị đập bỏ để xây kho hàng. Chỉ còn một khoảng đất trống lạnh lẽo.
Bà Tám rơi nước mắt:
– Căn nhà nghèo mà chứa cả đời bà…
Dũng nắm tay bà:
– Từ giờ, bà cứ xem chỗ ở của con là nhà của bà.
Bà Tám run run đặt tay lên ngực Dũng:
– Con đã làm được điều không ai dám tin… kể cả bà.
Năm tháng tiếp tục lặng lẽ trôi. Sự kiên trì và tấm lòng của Dũng khiến nhiều người nhìn nhận anh bằng ánh mắt khác. Anh được đề bạt lên vị trí quản lý dự án, lương ổn định, cuộc sống dần vững vàng.
Nhưng không phải câu chuyện nào cũng kịp có kết thúc hoàn hảo.
Năm đó, mùa mưa đến sớm hơn. Bà Tám bệnh trở nặng. Bác sĩ bảo tim bà yếu, khó cầm cự. Dũng ở bệnh viện suốt nhiều đêm, nắm chặt bàn tay gầy guộc ấy.
– Con xin bà đừng bỏ con… con chưa kịp làm gì cho bà cả…
Bà Tám mỉm cười, dù môi tím tái:
– Con làm rồi… con đã sống tử tế… và đó là điều bà mong nhất…
Một buổi sáng, khi tia nắng đầu tiên lọt qua ô cửa kính, bà Tám khẽ thì thầm:
– Nếu sau này con có nhà mới… đừng quên để dành một góc cho những người từng khó khăn như con… được ăn bát cơm ấm…
Và rồi… bàn tay ấy buông nhẹ.
Dũng gục xuống, nước mắt rơi như mưa mùa hạ.
Nhiều năm sau…
Một chiếc ô tô sang trọng dừng trước trung tâm hỗ trợ người vô gia cư mới khánh thành ở ngoại ô thành phố. Trên bảng hiệu là dòng chữ:
“Mái Ấm Tám”
Cánh cổng mở ra, những người cơ nhỡ được đón vào ăn cơm miễn phí mỗi ngày. Một chàng trai trẻ ăn mặc chỉnh tề bước xuống xe, gương mặt rắn rỏi vẫn còn vương nét từng trải của những năm tháng cơ cực.
Đó là Dũng.
Anh đi vào bếp, tự tay đeo tạp dề, múc từng muôi cơm đầy vào tô cho những người đang đói, trong đó có những ánh mắt từng giống y hệt anh ngày trước.
Một người đàn ông trẻ cúi đầu:
– Anh… anh có thể cho tôi thêm chút cá không?
Dũng khựng lại. Hình ảnh năm xưa bỗng ùa về. Anh mỉm cười, chan thêm nước cá, y như một người phụ nữ già từng làm với anh.
– Ăn đi. No rồi còn có sức mà đi làm lại.
Người kia nhìn anh cảm động, chẳng nói nên lời.
Dũng lùi lại một bước, ngước nhìn tấm bảng có tên bà Tám, mắt anh nhòa trong nắng.
– Bà ơi… con đã làm được rồi…
Ở một góc trời nào đó, chắc bà cũng đang mỉm cười hiền hậu.
Bởi một bát cơm nghĩa tình… có thể cứu cả một đời người.